Buiten de deur

Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam opende in mei 2019 de tentoonstelling "Cartografie & Curiosa. Deze laat zien hoe Nederlandse zeevaarders vanaf de 17e eeuw hun weg vonden en op welke wijze deze reizen het Europese wereldbeeld bepaalden. Door corona is ook het Scheepvaartmuseum lang dicht geweest. Eind juni 2021 opende ook het Scheepvaartmuseum weer haar deuren.

Cartografie: verfijnde kunstwerken

De tentoonstelling Cartografie & Curiosa brengt de ontwikkeling van cartografie en de ontmoeting met een nieuwe wereld in beeld. Vanaf het begin van de zeventiende eeuw wagen Nederlandse zeelieden zich steeds verder van huis. Hun bevindingen van onbekende gebiedsdelen vormt de basis voor kaartmateriaal dat steeds verfijnder wordt. Er was aandacht voor de kleinste details en de schoonheid van de illustraties maakt elke kaart een kunstwerkje op zich.

De kaarten, die behoren tot de topcollectie van de wereld, vertellen veel over de reizen die werden gemaakt en over de wetenschap van de cartografie. De bezoeker gaat aan de hand van deze eeuwenoude kaarten ‘op reis’ naar de locaties die de Nederlandse geschiedenis vormden: Zuid-Afrika, Indonesië, Japan, Australië en Brazilië. De spectaculaire wandkaart van Amsterdam van Pieter Bast uit 1597 vormt het startpunt.

Curiosa: pronken zonder schaamte

Het tweede deel van de tentoonstelling omvat het curiositeitenkabinet: een schatkamer vol oogstrelende objecten, die werden meegenomen en de onbekende wereld – letterlijk – in huis haalden. Voorwerpen zoals kokosnoten en nautilusschelpen waren zeldzaam en werden als pronkstukken meegebracht. Ze waren zo kostbaar dat ze werden voorzien van een zilveren of gouden montuur. Deze naturalia, waarin kunst en natuur samenkwamen waren onder verzamelaars het meest geliefd: overtrof de kunst de natuur, of toch andersom? De prachtige verzameling curiositeiten in de tentoonstelling bevat een groot aantal - nog nooit eerder geëxposeerde - objecten uit een privécollectie.

Stereotypering

Reisverslagen en etnografische studies beschreven de flora en fauna, maar ook de onbekende volkeren en gewoonten. Zij werden veelal als stereotype afgebeeld. Vervolgens werden deze illustraties gebruikt voor de decoratie van o.a. kunstvoorwerpen. Een zilveren lakstempel van de VOC in de vorm van de buste van een Afrikaanse man is een voorbeeld van het stereotype en racistische beeld van zwarte mensen: ontblote tanden, opengesperde ogen, tulband, oorbellen en een zilveren ‘slavenband’ rond de hals.

Coronamaatregelen

Conform de richtlijnen van de Rijksoverheid is een bezoek aan Het Scheepvaartmuseum alleen mogelijk met een vooraf aangeschafte online entreekaart, voorzien van een starttijd voor het museumbezoek.

U kunt hier uw ticket boeken.

Openingstijden en adres

Het Scheepvaartmuseum is (bijna) iedere dag geopend van 9.00 uur tot 17.00 uur. Het restaurant, de winkel en bibliotheek zijn ook zonder entreekaartje toegankelijk.

Bezoekadres
Het Scheepvaartmuseum
Kattenburgerplein 1
1018 KK Amsterdam

Voor meer informatie zie de website van het Scheepvaartmuseum, Amsterdam

Bron: Persbericht van het Scheepvaartmuseum Amsterdam

De Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) verscheepte in de achttiende eeuw ruim 31.000 mensen tussen West-Afrika en West-Indië. Ongeveer 27.000 slaafgemaakten overleefden de overtocht, 4.000 mensen overleefden de reis dus niet. Hoe ging het er aan toe tijdens zo’n reis? Deze expositie vertelt het verhaal door de ogen van de mensen die er zelf bij waren.

Praktische informatie
De expositie ‘Ooggetuigen van de slavenhandel’ is tot eind 2024 te zien in het Zeeuws Archief in Middelburg.

Aan de hand van archiefstukken, kaartmateriaal, objecten en presentaties op beeldschermen wordt de driehoekshandel in beeld gebracht. Via koptelefoons kunnen citaten beluisterd worden van een slaafgemaakte en van een kapitein van een slavenschip. Tekstbordjes en een geïllustreerde brochure voorzien de bezoeker van toelichting.

De expositie is gratis te bezoeken tijdens openingstijden van het Zeeuws Archief, Hofplein 16 in Middelburg. Maandag tot en met vrijdag tussen 10.00 en 17.00 uur.

Kun je niet naar Middelburg komen bekijk dan de online Google Arts & Culture-exposite 'Handelaar in slaven'

Bron : website Zeeuwsarchief

Ontdek een wereld van navigeren en manipuleren in Museum Volkenkunde in Leiden. De tentoonstelling is te zien vanaf 21 oktober 2022 t/m 29 oktober 2023.

Een wereld van navigeren en manipuleren

De tentoonstelling "Kaarten: navigeren en manipuleren" is vanaf 21 oktober 2022 te zien in Museum Volkenkunde in Leiden en toont de variatie van kaarten van over de hele wereld. Het werk van hedendaagse kunstenaars werpt toegevoegde perspectieven op de thema's in de tentoonstelling. Deze tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met de Universiteitsbibliotheek Leiden als onderdeel van Leiden City of Science.

De rol van landkaarten

Wanneer we naar kaarten kijken, zouden we ons altijd moeten afvragen: Wie brengt wat in kaart en waarom? Er is altijd een reden om een kaart te maken. Dat kan zijn om je weg te vinden van A naar B of om vast te stellen dat er een voetbalveld oerbos verloren is gegaan. Mensen gebruiken kaarten om de wereld vorm te geven, om zich een voorstelling van de wereld te maken of om de wereld te beïnvloeden.  Kaarten worden ook geproduceerd om mensen te manipuleren, oorlog te rechtvaardigen of land in te nemen. De tentoonstelling laat zien hoe kaarten deel zijn van het systeem om mensen en plaatsen toe te eigenen en te controleren.

In een tijd waarin moeilijke geschiedenissen, zoals slavernij, onder een vergrootglas liggen, worden kaarten op nieuwe manieren ingezet. Mensen gebruiken ze om kritiek te leveren op de manier waarop de geschiedenis wordt verteld en in de strijd tegen onderdrukking. Hierbij spelen identiteit en onafhankelijkheid een rol.

Plaatsbepalingen kun je op veel manieren in kaart brengen. Bovenstaand schilderij toont een ‘Dreaming’ van de Warlpiri mensen uit de Northern Territory. Hierop zingen en dansen de vrouwen als deel van een ceremonie over de boskalkoen wanneer die van waterpoel naar waterpoel reist om zich te voeden. De cirkels staan voor bestaande waterpoelen.

Opzet tentoonstelling

De tentoonstelling bestaat uit een collectie kaarten en werk van hedendaagse kunstenaars. Het eerste deel beslaat de verschijningsvormen van kaarten zoals navigatiekaarten, kaarten van het heelal en esthetische kaarten. Het tweede onderdeel gaat met name in op de vraag wat je in kaart kunt brengen. Een voorbeeld hiervan is de filosofische weergave van het brein, middels de kaart The Autistic Brain waarin de kunstenaar Tzipporah Johnston, de ervaringen in het dagelijks leven met autisme overbrengt. Tenslotte toont het laatste onderdeel van de tentoonstelling aan wat de effecten zijn van kaarten, met andere woorden welke invloed of macht ze kunnen uitoefenen. Met deze tentoonstelling proberen we de bezoekers kritischer te laten kijken naar de kaarten. Zijn kaarten wel zo waarheidsgetrouw of zit er soms een andere boodschap achter dan je in eerste instantie waarneemt?

Verborgen boodschappen in kaart

Sommige kaarten in de tentoonstelling hebben verrassende details. Neem bijvoorbeeld de kaart met Surinaamse plantages waar de plantages netjes in het gelid staan. De kijker wordt uitgedaagd om zich bepaalde zaken af te vragen. Gaat het goed in de kolonie Suriname? En waarom zijn er dorpen met rookpluimen getekend? "Kaarten: navigeren en manipuleren" geeft een inkijkje in de verschillende lagen die in kaarten te zien zijn.

Bezoek aan de tentoonstelling

Ga voor openingstijden, adres en prijzen naar de "Plan je bezoek" pagina van het Museum voor volkenkunde.

Bron:  Persbericht en Website Museum Volkenkunde

Op donderdag 9 februari opent in het Nationaal Archief de nieuwe cartografie tentoonstelling Op de kaart – Kijk met kaarten naar de wereld van toen en nu. Voor het publiek is Op de kaart vanaf 10 februari te bezichtigen. In de tentoonstelling is een bijzondere selectie te zien uit de ruim 300.000 kaarten en tekeningen die het Nationaal Archief beheert. Een groot deel van deze kaarten is met de hand getekend en dus uniek.

Op de kaart

In deze cartografie tentoonstelling is origineel kaartmateriaal te bewonderen, deels nooit eerder vertoond. De tentoonstelling Op de kaart geeft inzicht in de ideeën en bedoelingen achter de kaarten. Op de kaart is rond drie thema’s opgebouwd: Op weg, Kaarten en kolonialisme en Maakbaar Nederland. De kaarten zijn gemaakt vanuit verschillende perspectieven en dateren uit verschillende tijden. In consoles kunnen bezoekers digitale kaarten met extra informatie bekijken. Dit alles wordt omlijst met interviews over de persoonlijke betekenis die historische kaarten voor mensen kunnen hebben. Ook wordt bezoekers gevraagd hun persoonlijke ervaringen en inzichten te delen voor een grote interactieve mindmap van deze tentoonstelling.

Duinkaart

Een groot deel van de kaarten in deze tentoonstelling is met de hand getekend en dus uniek. Een mooi voorbeeld hiervan is de Algemeene Kaart van de Duinen en Duingronden langs de Noordzee uit 1828. Van deze in totaal 18 meter lange kaart, van het duingebied vanaf de Maas tot aan Zandvoort wordt voor het eerst een gedeelte van 4,5 m geëxposeerd. Deze gedetailleerde manuscriptkaart geeft een prachtig tijdsbeeld van de kust van het Koninkrijk der Nederlanden (Nederland en België). De kaart wordt vergezeld door een doos zandmonsters die zijn genomen langs de lange kustlijn van de toenmalige Lage Landen. De duinkaart hoorde bij een onderzoek naar duinbebossing. Het idee was om de Nederlandse kuststrook op grote schaal te beplanten met zeedennen, zoals dat in Frankrijk al gebruikelijk was.

Thema: Op weg

Tegenwoordig wijst Google Maps je de weg. Het wegennet van Nederland voor de 19e eeuw laat nogal wat te wensen over. Te zien is de overzichtskaart van Jan Blanken uit 1822, Wegen, hoofdrivieren en kanalen in de provincies Holland, Utrecht en Gelderland. Op deze kaart zijn de Grote Wegen die koning Willem I laat aanleggen weergegeven. Willems uitbreidingsplan is ambitieus omdat hij niet alleen nieuwe wegen wil aanleggen, maar ook de kwaliteit van de bestaande wegen wil verbeteren. Deze wegen zijn de basis voor ons tegenwoordige snelwegnet.

Op de kaartDuingebied vanaf de Maas tot aan Zandvoort, P.I.L. Quant LR, 1828

Thema: Kaarten en kolonialisme

De koloniale geschiedenis van Nederland en de kaartencollectie van het Nationaal Archief zijn sterk met elkaar verbonden. Een groot deel van de collectie is gemaakt of verzameld door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC). Deze handelsmaatschappijen gebruiken de kaarten onder meer voor navigatie, oorlogvoering, administratie en grensafbakening. De kaarten in de collectie van het Nationaal Archief zijn bijna allemaal gemaakt door Europeanen. Een bijzondere uitzondering zijn 11 kaarten van Javaanse kaartmakers. Deze kaarten laten zien dat het Europese kaartbeeld niet de enige manier is om een gebied weer te geven. Wat opvalt, zijn de felle kleuren. De kaarten van Java zijn heel zeldzaam. Er is in Europa maar één vergelijkbare kaart bekend.

Thema: Maakbaar Nederland

De kaarten in de collectie laten zien hoe Nederland door de eeuwen heen is veranderd. De strijd tegen het water speelt hierbij een rol. Om het land tegen de zee te beschermen, moeten onder meer dijken worden aangelegd, verbeterd en onderhouden. Het land achter de dijken en duinen wordt in de loop van de tijd steeds verder uitgebreid door meren droog te malen en in te polderen. Dit is terug te zien op de iconische kaart van de bedijking van de Zijpe door van Jan van Scorel uit 1552. Ook de al genoemde Algemeene Kaart van de Duinen en Duingronden langs de Noordzee valt binnen dit thema. Vanaf de 20e eeuw krijgt de overheid steeds meer invloed op de inrichting van steden en het platteland. Op de kaart toont materiaal van deze veranderingen in het Nederlandse landschap, zoals bijvoorbeeld te zien is op een Uitbreidingsplan voor Hillegersberg uit 1934.

Het Grote Kaartenboek

Vorig jaar verscheen Het Grote Kaartenboek – Vijf eeuwen cartografie. Het boek toont circa 300 van de mooiste en meest iconische kaarten uit de collectie van het Nationaal Archief. Enkele daarvan zijn ook te zien in de tentoonstelling. Het boek is geschreven door Ron Guleij en een uitgave van WBooks. Het boek is verkrijgbaar bij de boekhandel en het Nationaal Archief voor € 49,95.

Informatie

De tentoonstelling Op de kaart – Kijk met kaarten naar de wereld van toen en nu is in het Nationaal Archief te zien vanaf 10 februari tot en met 22 oktober 2023, van dinsdag tot en met zondag.
De toegangsprijs is € 7,50.
Op zondag 12 en 26 februari, 12 en 26 maart, 9 en 23 april, 7 en 21 mei, 4 en 18 juni en 2 juli 2023 geven we instaprondleidingen waar u zich vooraf voor kunt aanmelden.

Adres: Prins Willem-Alexanderhof 20, 2595 BE Den Haag

Het Nationaal Archief ligt naast Den Haag Centraal.
De dichtstbijzijnde parkeergarage is Q-Park CS New Babylon.

Bron: Persbericht van het Nationaal Archief