Het Huisarchief Twickel omvat een keur aan historische kaarten. Binnen deze collectie neemt het werk van Johan Muller, die kaarten maakte in opdracht van Unico Wilhelm graaf Van Wassenaer Obdam, een bijzondere plaats in. Zijn kaarten zijn niet erg nauwkeurig, maar ze vallen op door hun prachtige versieringen. Dit geldt met name voor het kaartblad met de buurtschappen Azelo en Oele, die Muller vervaardigde in 1728. Ook de hierop afgebeelde schaalstok verdient onze aandacht.
De centrale cartouche met het wapen van de Van Wassenaers vertoont een dubbele vrouwelijke figuur met leeuwenpoten, een masker en zogenaamd rolwerk. In de 16de en 17de eeuw fungeerden deze figuren puur als decoratie. Ze werden gekopieerd naar diverse reeksen zogenaamde ornamentsprenten van verschillende ontwerpers, zoals Hans Vredeman de Vries en Jacob Floris. Vooral de cartograaf Ortelius ontleende hieraan veel cartouches voor zijn atlas Theatrum, zoals voor de bekende kaart van Gelderland en Cleve, geliefd in deze contreien, omdat de kaart een vroege vermelding ( 1570) van o.a. Delden geeft.
Getuige het Renaissancistische rolwerk rond het wapen is de centrale cartouche op de kaart van Azelo en Oele van oorsprong beslist niet 18de eeuws. De betekenis van de figuren ontgaat mij nog. Er is bijzonder weinig literatuur op dit gebied. Het enig bestaande boek op dit gebied "Randfiguren uit de cartografie", biedt alleen voorbeelden, geen uitleg.
Duidelijker qua betekenis is de cartouche links onder: de stroomgod die het water uitstort in de beek, die het molenrad aandrijft, een uitbeelding, die op veel kaarten wordt aangetroffen. Hieronder zien we een visser met een stenen kruik voor het bewaren van zijn vangst.
De schaalstok vermeldt 1 op 100 roeden. De roede is een oppervlakte- en lengtemaat, hier lengtemaat. We gaan er van uit dat hier Rijnlandse roeden zijn bedoeld, de meest gangbare maat in die tijd. Een Rijnlandse roede komt in het metrieke stelsel overeen met 3,76 meter. Honderd roeden is dus 376 meter. De lengte van de pijlstok op de kaart komt dus overeen met 376 meter in werkelijkheid. De schaalstok is onderverdeeld in twintig stukjes. Elk stukje is dus 376:20=18,8 meter.
Louis Andriessen
Literatuur
- Mr. H.A.M. van der Heijden, "Randfiguren uit de cartografie", Robas, 1996.
Overgenomen uit het Twickelblad, kwartaaluitgave van de Stichting Twickel en de Vereniging Vrienden van Twickel zomer 2009.