Varusslag: 2000 jaar geleden

Het is dit jaar 2000 jaar geleden dat de Germaanse leider Arminius de Romeinse legers van Varus heeft verslagen.

De slag in het Teutoburgerwoud

Lang werd vrij algemeen aangenomen, dat de triomf van Arminius over de Romeinse legioenen van Varus in het Teutoburgerwoud de grondslag vormde voor een vrij Germanië. Arminus, van de Germaanse stam der Cherusken, kreeg de Germaanse naam Hermann.

Kennelijk was het de bedoeling van de Romeinen de Germaanse stammen tussen de Rijn en de Elbe te onderwerpen en zo de grenzen aan het Romeinse machtsgebied tot aan deze rivieren op te schuiven. Wáár precies de Romeinse legioenen in de val zijn gelopen en werden verslagen, bleef lange tijd onduidelijk.

De veldslag

De Romeinse veldheer Publius Quinctilius Varus beschikte over 3 legioenen, nl. het XVIIe , XVIIIe en XIXe legioen, met de daarbij behorende hulptroepen. Hij liet zich door Arminius adviseren omtrent de marsroute en liep op die manier in een voor de Romeinse troepen opgezette val.

De Romeinse soldaten kwamen terecht in een smalle doorgang, zodat ze niet naast elkaar in een brede slagorde konden opereren. Juist op dat punt werden ze door de Germaanse bendes van Arminius aangevallen en vernietigend verslagen.

Toen Varus op de tweede dag zag, dat het noodlot van de nederlaag zich voltrok, ontnam hij zichzelf het leven door zich in zijn zwaard te storten. Zijn leger omvatte 18.000 man en nog de nodige hulptroepen. Ze waren op weg naar hun winterkwartieren in Xanten, Anreppen en Haltern, maar slechts enkele tientallen Romeinse soldaten wisten te ontsnappen en de legerplaatsen aan de Rijn te bereiken.

Arminius had de 3 legioenen en diverse hulptroepen vernietigend verslagen en zo bereikt, dat de Romeinen uiteindelijk genoegen moesten nemen met de Rijn als rijksgrens.

Germanië bleef vrij van Romeinse overheersing. Arminius (Hermann) werd het symbool van vrijheid, maar ook van de eenheid van de Duitse stammen.

Locatie

In de 19e eeuw dacht men, dat de Romeinse geschiedschrijver Tacitus in zijn Annales de duidelijkste aanwijzing gaf voor de locatie. De slag zou plaats gevonden hebben niet ver van het gebied tussen de bovenlopen van de Lippe en de Eems. Het leek duidelijk, dat hier bedoeld werd de Osning, een beboste heuvelrug in de buurt van Bielefeld. De heuvelrug kreeg later de naam Teutoburgerwoud.

In de 19e eeuw werd hier een imposant monument opgericht, het Hermannsdenkmal, om de slag en de dappere Germaanse aanvoerder te gedenken. Al was de locatie van de slag dan wel niet precies bekend, de oprichting van dit monument was van grote, symbolische betekenis voor de Duitsers.

Bevredigend was de situatie echter nog steeds niet. Voortdurend werden andere locaties als plaats van de slag voorgesteld. Zelfs Varsseveld (Varus-veld) werd genoemd. Al gauw was het duidelijk dat deze plaats in de Gelderse Achterhoek geen schijn van kans maakte.

Vanaf de laatste decennia van de 20e eeuw lijkt er meer duidelijkheid te komen. De Britse amateur-archeoloog majoor Tony Clunn, deed opgravingen in Kalkriese, 32 km. verwijderd van het Teutoburgerwoud. Hij vond er de restanten van een grote veldslag. Het was voor velen duidelijk, dat dit de overblijfselen moesten zijn van de grote slag tussen de Romeinse Varus en de Cherusker Arminius (Hermann), dat dus op deze plek de grote veldslag had plaats gevonden. Inmiddels is hier een museum opgericht, nl. Museum und Park Kalkriese.

Vragen rondom de slag zullen er nog wel een poos blijven. Van de grote rol, die het verhaal van deze slag gespeeld heeft in het nationaal gevoel van de Duitsers is men overtuigd. Toch vergt het nog heel wat onderzoek voordat het verloop en het belang van deze slag, die nu 2000 jaar gelden geleverd zou zijn, op zijn merites beoordeeld kan worden.

Documentaire Germanen: die Varusschlacht

Bronnen

• Slag bij het Teutoburgerwoud (Wikipedia)
• Scholierenacademie Groningen. De Varusslag. Op zoek naar verdwenen Romeinse legioenen
• Museum und Park Kalkriese. Varusschlacht in Osnabrücker Land.
• Historisch Nieuwsblad, febr. 2009, p. 18-23. De Varusslag: bindmiddel voor de Duitsers door: Annemarie Lavèn

Meer informatie

• Battle in the Teutoburger Forrest