Bijna niemand kent hem, Willem Vleertman, Oldenzaler, geboren op 1 augustus 1658 en overleden in Amsterdam op 23 april 1742, bijna 84 jaar oud, voor die tijd een enorme leeftijd.

Hij leefde in een periode van een zeer onrustig Europa, was een bekwaam strateeg, richtte postdiensten op en maakte naam als ingenieur. Slechts weinig mensen kennen hem, toch heeft hij in Oldenzaal een eigen straatnaam.

Prent van Willem Vleertman
Prent van Willem Vleertman 1742

1: Inleiding

Vanuit mijn studie over de postgeschiedenis van Oldenzaal kreeg ik in 1986 een brief van een Duitse collega eens te kijken naar de postmeester Willem Vleertman geboren in Oldenzaal. In het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek waren maar liefst 4 pagina’s tekst aan hem gewijd. Al gauw bleek de man veel te hebben beleefd en onder anderen beschreven is in zijn boek: “Levensgevallen van Willem Vleertman” uitgegeven in Amsterdam in 1743. Het was een boek met een aaneenschakeling van nauwelijks te geloven sterke verhalen. Ik ging de inhoud op juistheid controleren en vond steeds meer bewijzen dat zijn verhaal op waarheid berustte. Ik begon alles wat mogelijk was over hem te verzamelen en het resultaat is een tentoonstelling in het museum het Palthehuis en in de bibliotheek in Oldenzaal. Een van de vondsten was een boekje uit 1861 met de geschiedenis over de volgen- de beroemde Nederlanders: Frederik Hendrik, Willem Vleertman, Prins Willem I, Michiel de Ruyter en Jan (Johan) de Witt. Toch een illuster gezelschap.

2:  Willem in Oldenzaal

De familie komt vermoedelijk uit het Duitse Soest. Zijn vader was Frans Vleertman, luitenant in het leger van de prins van Oranje. Hij trouwde in Oldenzaal voor de tweede keer met Metta van Randen (of van Grande), een oude Overijsselse familie, die ik helaas niet kon traceren. Zijn ouders trouwden in Oldenzaal op 4 december 1642. In 1643 werd een dochter Trijntien geboren. Willem werd gedoopt op 8 augustus 1658. Het was gebruikelijk dat een zoon van een officier bij de geboorte als cadet werd ingeschreven. Na de verovering van Oldenzaal in 1626 door Frederik Hendrik was Oldenzaal Staats gebleven. Het was voor de katholieken een moeilijke periode en rijke katholieke families trokken uit Oldenzaal weg. Er werd armoe geleden en de stad was lang nog niet in zijn oude glorie hersteld. Tot 1672 vinden we verder geen informatie over Willem Vleertman. Wel dat hij zijn ouders op jonge leeftijd verloor en hij min of meer de legerofficieren werd opgevoed.  Ik denk ook dat hij rond dit jaar Oldenzaal heeft verlaten. Het is mogelijk dat hij nog drie keer daarna in Oldenzaal is geweest. Toen George I van Hannover ook koning van Engeland werd is het Willem Vleertman die hem vanuit Hannover naar Londen begeleidt , om daarna ook zijn gezin naar Engeland te brengen. Deze reis loopt zeker door Oldenzaal, hetgeen vermoedelijk ook zo was bij de Europa reis met de zoon van de Amsterdamse burgemeester.

In 1990 heeft de schrijver van dit artikel een verzoek bij de gemeente ingediend voor een straatnaam, het verzoek werd in 1992 ingewilligd en zo kennen we in Oldenzaal een Willem Vleertmanstraat.

3: Willem als militair

Willem is 15 jaar als hij actief in het leger als verkenner meedoet met de veroveringen van Naarden en Bonn. In 1674 wordt hij vaandrig en in 1676 luitenant. Als de Vrede van Nijmegen (1678) in 1681 wordt verbroken gaat Willem weer in krijgsdienst. Hij heeft dan al een zekere naam want hij krijgt de opdracht de vestingwerken rond Hamburg te slechten welke door de Denen waren aangebracht.

Onze stadhouder Willem III trouwt in 1677 Mary, dochter van de Engelse koning. Stadhouder Willem III trekt in 1688 met een groot leger op verzoek van het Engelse parlement naar Engeland, Willem Vleertman maakt de tocht mee. De Engelse koning Jacobus II, Willem III schoonvader, wordt in twee etappes verslagen en vlucht naar Frankrijk. Het tweede treffen is de slag aan de Boyne in Ierland. In 1691 is Willem bevorderd tot kapitein, maar in 1692 neemt hij ontslag om zich op postdiensten te richten. In 1695 is Willem weer militair en maakt vele belegeringen mee. Tijdens de Spaanse Successie-oorlog (1701-1713/14) maakt hij vele veldslagen en belegeringen mee. In een van de grootste veldslagen bij Höchstädt/Blenheim is hij van doorslaggevende betekenis, door de legerleiders de hertog van Marlborough en prins Eugen te overtuigen dat het moeras hard genoeg was om de legers te kunnen laten aanvallen. In deze eerste grote Europese oorlog werden de Fransen/Beierse legers door de geallieerden verslagen. Inmiddels is Willem door de bekende vestingbouwer Menno van Coehoorn benoemt tot commissaris van de approches, belast met naderingswegen en loopgraven bij belegeringen.

Slag bij Hochstädt 1704
Slag bij Hochstädt 1704

4: Zijn koeriers- en postale activiteiten

Zijn eerste koeriersactiviteit is in opdracht van Willem III en wel om een vrijgeleide naar Dover te brengen om Jacobus II naar Frankrijk te laten vertrekken. In 1689 brengt hij berichten tijdens onderhandelingen over naar Münster. Na de slag aan de Boyne in 1690 krijgt Willem opdracht om het overwinningsbericht naar de hertog van Savoije in Italië te brengen. Een enorme reis voor die tijd. Nog groter is zijn reis in 1692 naar Constantinopel met een briefwisseling over het conflict tussen het Weense hof en de Turken. Gedurende zijn leven heeft hij verschillende internationale postdiensten opgericht zowel in het zuiden als in het noorden van ons land. Die waren erg goed georganiseerd, maar de Europese postfamilie Thurn & Taxis spande bij de Duitse keizer een proces aan welke Vleertman verloor. Hij mocht zich postmeester van de koning van Groot Brittannië noemen. In 1714 reist hij eerst met de keurvorst George I van Hannover naar Londen om vervolgens ook zijn vrouw en kinderen op te halen. George I wordt door erfopvolging ook koning van Engeland. In 1717 krijgt Willem van deze koning het verzoek over te gaan tot de arrestatie van de Zweeds baron van Görtz en zijn secretaris. Dat lukt Willem in Arnhem waar hij de twee 23 week gevangen houdt op kosten van de Engelse koning. Als dank haalt hij in 1721 een portret van George I op welke voor de stad Arnhem bestemd is.

5: Zijn activiteiten als ingenieur

Wanneer we brieven zien die door Willem Vleertman zijn geschreven dan zien we een nauwelijks leesbaar en slecht handschrift. Toch wordt hij op verschillende plekken voorzien van de titel ingenieur. Van de beroemde vestingbouwer Menno van Coehoorn krijgt hij in 1701/1702 de opdracht leiding te geven bij de doorsnijding van de Waal, het Pannerdens kanaal. Willem is zo trots op zijn werk, dat hij koning-stadhouder Willem III uitnodigt te komen kijken. Die komt en is vol bewondering voor het werk van Vleertman. De koning belooft Willem een man van rang te maken, door de dood van Willem III in 1702 wordt dat helaas niet waargemaakt. In 1717 gaat hij in opdracht van de stad Amsterdam de kustwerken in Noord-Holland controleren.

Kaart van het Pannerdens kanaal
Pannerdens kanaal door Halma 1725
Het Pannerdens kanaal
Het Pannerdens kanaal

6: Willem in Amsterdam

Na de Vrede van Nijmegen in 1678 vestigt hij zich in Amsterdam en blijft daar tot zijn dood wonen. Hij werkt in een suikerraffinaderij en dat had in die tijd een zekere status. In 1681 trouwt hij Rebecca Beuns, het huwelijk blijft kinderloos. Hij gaat met de zoon van de Amsterdamse burgemeester op reis door Europa, als een onderdeel van de opvoeding. Ruim één jaar duurt de reis en op de terugweg kan Oldenzaal zijn aangedaan. Als dank wordt hij één jaar later benoemd als sluiswachter aan de Kolksluis. Gedurende de oorlogsperioden mag hij de functie door derden laten uitoefenen maar moet als tegenprestatie Amsterdam op de hoogte houden van de legeractiviteiten ter velde. Als hij in Amsterdam van een overval op een juwelier hoort gaat hij achter de daders aan en kan ze in Lunteren arresteren. In 1717 behoedt hij Amsterdam voor een grote overstroming en in het zelfde jaar gaat hij de kusten in Noord Holland controleren. Hij smoort een kiem van de opstand over de belasting verhoging van de stad. Hij krijgt door en verkeerde adviseur huiselijke problemen en er dreigt een scheiding. Zijn vrouw verandert haar testament een aantal malen het laatst ten gunste van de vrouw van de adviseur. In 1726 wordt Willem benoemd tot sluiswachter van de Haarlemmersluis. Hier blijft hij tot zijn dood wonen. Als zijn vrouw in 1728 komt te overlijden wordt zij begraven in de nieuwe Lutherse kerk. In 1732 doet hij nog een poging iemand op te sporen die de weeskamer voor veel geld heeft opgelicht. De poging mislukt. Ook hij wordt  in de nieuwe Lutherse kerk in 1742 begraven, het graf wordt eerst geruimd, zodat hij in een leeg graf komt.

Meer informatie:

Zie website van Willy Ahlers

Wikipedia over de slag bij Blenheim of Hochstädt

Willem Vleertman een bijzondere Oldenzaler

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *