Met een kaart het ijs op

Het is winterweer en heel Nederland geniet er massaal van. Even niet denken aan corona, maar lekker schaatsen en buiten wandelen in de sneeuw. Het is al weer een tijdje geleden dat we dit konden.

Wist u dat er vroeger ijskaarten bestonden? Reinder Storm van Allard Pierson, Amsterdam, schrijft er vandaag een blog over. Met zijn toestemming mag ik het artikel overnemen op onze website, waarvoor hartelijk dank!

Met een kaart het ijs op door Reinder Storm

Het leuke van winterse sneeuw- en ijspret is de onvoorspelbaarheid ervan. Mensen kunnen heel veel organiseren, maar niet wanneer het regent of wanneer de vorst invalt. En als het dan een keer echt vriest, dan willen we zo snel mogelijk weten waar we voor ons plezier terecht kunnen. Dat is nu heel gemakkelijk: je installeert een app om te kijken waar je kunt schaatsen. Vroeger ging dat anders. Er werden speciale ijs- en schaatskaarten gemaakt.

Enkele jaren geleden is een vijftal kaarten van deze ‘ijswegen’ dankzij een schenking in de collectie van het Allard Pierson terecht gekomen. Daarbij kon worden vastgesteld dat ze behoorlijk zeldzaam zijn. Hoe dat komt laat zich raden. Om te beginnen is dit materiaal erg vluchtig: het is alleen bruikbaar als het vriest. En de vraag ernaar is dus beperkt en heel erg tijdgebonden.

Wat aan deze kaarten ook opvalt is dat ze gemaakt zijn door een lokale instantie, uiteraard voor de eigen leden: de IJsvereeniging Hollands Noorderkwartier. Wel is er voor de productie van deze kaarten samenwerking gezocht met de A.N.W.B. (toen nog met puntjes). Dit zal ongetwijfeld de uitgave en distributie vergemakkelijkt hebben. En misschien was dat ook weer gunstig voor de prijs. Voor een set van in totaal vijf kaarten van de Noord-Hollandse ijswegen hoefden de leden van de IJ.H.N. maar 75 cent te betalen. De eenvoudige en doelmatige uitvoering werd in de lokale media gunstig onthaald.

Een ander geval – óók een uitgave van de IJ.H.N. trouwens – is de ijskaart van Amsterdam en omstreken. Deze is in 1910 geproduceerd door de Amsterdamse boekhandel en kaartenmakersfirma Seyffardt, van wie veel andere kaarten bekend zijn. Wie toen ging schaatsen keek natuurlijk op de kaart om een route uit te stippelen.

Voor ons spreken de advertenties op de achterkant meer tot de verbeelding, omdat ze een blik gunnen op een voorgoed verleden tijd. Wat zouden we ons moeten voorstellen bij een ijsschaaf of een ijsschoffel …? Of bij een uitgave van het ‘Bondslied’ van de IJ.H.N., met pianobegeleiding? En het zal toch ook niet helemaal toevallig zijn dat de achterkant van deze ijskaart reclame bevat voor een reddingshaak …?

Natuurlijk werden ook in andere provincies ijs- en schaatskaarten gemaakt. De Zuid-Hollandschen ijsbond werkte hiervoor, net als de noordelijke zustervereniging, samen met de A.N.W.B. In Zuid-Holland ging het in zoverre anders, dat gebruik gemaakt werd van een bestaande kaart (van de Topografische dienst) en dat schaatstrajecten daar eenvoudig, in blauw, overheen gedrukt werden. Ook van deze kaarten zijn er maar weinig bewaard gebleven.

Het genre ijs- en schaatskaarten roept onwillekeurig een vleugje nostalgie op. Terwijl op een app op je telefoon bekijken waar geschaatst kan worden toch makkelijker is dan buiten in de kou zo’n grote kaart uitvouwen. Dat hoeft ook niet meer. De kaarten worden als een bijzondere vorm van cultureel erfgoed bewaard bij het Allard Pierson. Geïnteresseerden zijn alle seizoenen welkom om ze in de windstille studiezaal op kamertemperatuur te komen bekijken

Zie ook: https://www.schaatshistorie.nl/op-en-rond-het-ijs/ijskaarten/kd-ijswegenkaart/kd39/
Ga naar alle artikelen van Reinder Storm https://allardpierson.nl/author/reinder-storm/

Bron: Website Allard Pierson, blog Cartografie