Programma

Dit is de eerste bijeenkomst na de zomerstop. Voor de pauze komen de leden aan het woord om cartografische nieuwtjes van de afgelopen zomer te melden en met elkaar te bespreken. Ook bekijken we samen de boeken op de leestafel. Na de pauze zal Peter Heerink, lid van onze Studiekring Historische Cartografie, een lezing geven.

Peter vertelt hierover:
In 2022 heb ik jullie meegenomen op een digitale ontdekkingstocht naar kaarten. Dit keer maken we dezelfde tocht, maar ik laat zien hoe veranderlijk deze digitale wereld is. Een oude papieren kaart of atlas kan vergelen, ezelsoren krijgen, maar als je er goed voor zorgt heb je deze nog steeds. In de digitale wereld gaat dit anders, websites verdwijnen compleet omdat hun webmaster overlijdt. Soms worden deze vernieuwd maar niet altijd beter. Andere verdwijnen achter een betaalmuur etc. Maar misschien ontdekken we ook weer wat nieuws. Er zal ook weer een 'digitale handout' zijn, zodat jullie deze zwerftocht zelfstandig kunnen maken en hopelijk op eigen tempo van kunnen genieten.

De atlassenreeks Historische atlas NL die Martin Berendse en Paul Brood samenstellen en die uitgegeven wordt door WBOOKS in Zwolle, komt voort uit hun werk bij het Nationaal Archief in Den Haag. Aanleiding was meer bekendheid te geven aan de vele prachtige topstukken van onze geschiedenis. In zijn lezing zal Paul Brood aandacht besteden aan de totstandkoming van de reeks en vooral laten zien hoeveel waardevol kaart- en ander archiefmateriaal in de archieven ligt en ons een beeld van het verleden kan geven.

Spreker

Paul Brood is archivaris en historicus. Hij werkte in de archieven in Drenthe en Groningen en vanaf 2000 bij het Nationaal Archief in Den Haag. Hij heeft zich met name ingezet om meer bekendheid te geven aan onze ‘archiefschatten’.

Vandaag is de spreker Arjan Ligtenberg. Arjan Ligtenberg is auteur van diverse boeken over het vervoer. Hij maakt zelf de kaarten over de onderwerpen die hij beschrijft. Van de kaarten die hij maakt is alleen die van Herrschaft Lohn(anno domini 1086-1316) in oude stijl. Maar ook deze is geheel op schaal en met het noorden bovenaan.
Hij heeft ook gestileerde kaarten gemaakt van de aanleg van het Rijkswegennet in de Nederlanden, in de periode 1815-1830, plus enkele uitbreidingen van de rijkswegen tot aan 1853.

Over de totstandkoming van deze rijkswegen gaat hij in deze lezing ook vertellen. Het gaat dan over de ontwikkeling van infrastructuur en de Spoor- en tramwegen en vooral ook over het vervoer van voordat er spoorwegen waren. Globaal de Middeleeuwen tot eerste helft 19e eeuw.

Vandaag maken we met Lex Abels, lid van onze Studiekring Historische Cartografie, een "tour d'horizon". Hij vertelt over zijn interesse voor cartografie en het onderzoek dat hij doet. Hij gaat op deze ochtend vooral nader in op het Gooi, een bijzonder gebied tussen Vecht en Eem.

Daarnaast is onderwerp van deze lezing het veengebied in Noord-Overijssel. Hij zal het boek Het Moerasvolk van zijn, overleden, vriend Jan Oord onder onze aandacht brengen.

Vandaag zal Jeroen Bos, lid van onze Studiekring Historische Cartografie, spreken over de befaamde Atlas Maior van Joan Blaeu. Een onderwerp die wellicht weinig origineel is voor kaartenliefhebbers. Maar Jeroen wil de aandacht graag richten op een tot nog toe grotendeels onderbelicht aspect van de atlas. Niet de kaarten, maar de teksten. De Atlas bevat, afhankelijk van de taaluitgave, een kleine 600 kaarten. Maar ook - wederom afhankelijk van de taal - tussen de vier- en vijfduizend pagina's aan tekst.

Jeroen gaf aan de Rijksuniversiteit Groningen het werkcollege Voorbij de Kaart. Studenten gingen aan de slag met 20 geselecteerde buiten-Europese regio's. Over hun bevindingen schreven zij academische papers, maar ook publieksvriendelijke teksten die zijn gebruikt in een digitale tentoonstelling.
Tijdens de voordracht gaat hij in op de achtergrond van dit onderzoek, de belangrijkste bevindingen van de studenten en de digitale tentoonstelling. En wie daarvoor mocht vrezen: Jeroen belooft ook voldoende aandacht te schenken aan de kaarten in de Atlas.

Over de spreker
Jeroen Bos is lid van de Studiekring Historische Cartografie. Hij werkt als conservator Kaarten & Digitaal erfgoed voor de Bibliotheek van de Vrije Universiteit (VU), Amsterdam en als docent Vroegmoderne Geschiedenis voor de Rijksuniversiteit Groningen (RUG).

Op 26 september 2024 verscheen bij uitgeverij WBooks te Zwolle , de Atlas van de Veluwe. De auteur is Tjirk van der Ziel.

Vandaag komt Tjirk van der Ziel, lid van onze Studiekring Historische Cartografie, naar de bijeenkomst van onze Studiekring om ons te vertellen over deze atlas. Bekijk het inkijk-exemplaar.

Marcel Kuster geeft vandaag een lezing voor onze Studiekring, getiteld Van Geelkercken Update.

Nicolaes van Geelkercken kreeg in 1628 van het Hof in Arnhem opdracht o.m. het Kwartier van Zutphen opnieuw in kaart te brengen.
Met de verdrijving van de Spanjaarden bevond dit gebied zich op een historisch keerpunt. De maker verkende zelf het gebied. Dat wat hij tekende biedt ons een oorspronkelijke kijk op het moment dat hier de vrede ‘uitbrak’.
Binnen de historische cartografie wordt zo’n oorspronkelijke kaart een ‘prototype’ genoemd. De kaart van Van Geelkercken is terug te vinden op beroemde latere uitgaven van o.m. Janssonius, Blaeu, De Wit en Visscher. Pas 150 jaar later werd het complete gebied opnieuw verkend en uitgetekend.

De informatie op die kaart is echter niet zonder meer te duiden. ‘Van Geelkercken Update' richt zich op een uiteindelijke reconstructie van deze kaart met behulp van GIS.
Het ontleden en opnieuw opbouwen met GIS laat ons de diepere lagen van de oorspronkelijke kaartinformatie zien. Van Geelkercken tekende bijna 190 manuscriptkaarten m.b.t. het Kwartier. Deze zijn door hun detail zeer waardevol bij de reconstructie. GIS stelt ons in staat de vele manuscripten van Van Geelkercken en collega's onderling te verbinden en de informatie te vergelijken.
Uiteindelijk zal een inzichtelijke historische kaart ontstaan van de Achterhoek rond het einde van de 80-jarige Oorlog.

Manuscripten die we gaan bekijken en in onze tijd kunnen plaatsen betreffen o.m. de Berkel, prekadastrale kaarten van het Kleefs kadaster (1722 - 1734) en Franse kaarten van de oostelijke grensgebieden van Gelderland (1812)

Bron: Marcel Kuster, grafisch ontwerper en ook lid van onze Studiekring Historische Cartografie.

Op 12 april 2025 ontvangen we Paula van Gestel voor een lezing over wandkaarten.

De titel van de lezing is: Wandkaarten, een verslag van een lopend onderzoek naar alle in de Nederlanden gedrukte wandkaarten tot 1800.

Zij zal ingaan op de totstandkoming en de voorgeschiedenis, de definitie van een wandkaart, en allerlei aspecten die op een wandkaart kunnen voorkomen, de handel in koperplaten enz.

Paula van Gestel is eindredacteur en onderzoeker van het Onderzoeksprogramma Explokart, van de Universiteit van Amsterdam.