De winter leent zich wat minder voor recreatieve fietstochtjes. Dit jaargetijde is volgens Reinder Storm bij uitstek geschikt voor ‘een historisch-cartografische expeditie door Nederland vanuit de leunstoel’.
Reinder Storm is conservator cartografie, geografie en reizen bij het Allard Pierson (museum en kennisinstituut). Voor de Fietsersbond bespreekt hij oude fietskaarten:
In de Historische fietsatlas van J.F.G. Eberhardt is het bekende fietsknooppuntennetwerk geprojecteerd op de grote, losse kaarten uit de 19de eeuwse ‘Topographischen atlas van het koningrijk der Nederlanden’, schaal 1 : 50.000. De ondertitel luidt: ‘Topografie anno 1868, fietsknooppunten anno nu’. Wie met dit boek bij de hand uit fietsen gaat oriënteert zich dus op het moderne fietsknooppuntennetwerk, en kan zich op basis van de onderliggende kaarten van ruim anderhalve eeuw oud een goed beeld vormen van de omgeving en het landschap uit die ver voorbije tijd. Het is boeiend om te zien hoe ingrijpend op sommige plaatsen het landschap is veranderd. Extra leuk zijn natuurlijk de fietsknooppunten die zijn geprojecteerd op plekken waar toen nog helemaal geen land was, zoals de Flevopolders of ‘De meer’, het water ten zuiden van het eiland Wieringen, dat werd drooggemaakt in 1930.
Nederland in zakformaat
Een interessant aanvullend stukje cartografische historie dat Eberhardt ook behandelt, betreft het volgende. Al veel eerder werd op basis van die grote, losse topografische kaarten een handzame atlas gemaakt voor alledaags gebruik. Dat was het boek Nederland in zakformaat, dat in 1885 verscheen in 2 delen, en werd vervaardigd onder toezicht van J.H. Kromhout. Deel 1 is een atlas met 43 kaarten, deel 2 bevat allerlei ‘Gegevens van verschillenden aard’. Dit atlasje van Kromhout werd volgens de in 1883 opgerichte ‘Algemeene Nederlandsche Wielrijdersbond’ bij uitnemendheid geschikt geacht voor toeristische uitstapjes door Nederland – en daarmee werd het werk van Kromhout de voorloper van alle latere toeristische kaarten van Nederland. Joachim Hendrik Kromhout (1835-1897) doorliep vanaf zijn zeventiende een succesvolle militaire loopbaan, en was daarnaast actief als publicist.
Kromhouts atlas
Wie de digitale versie van Kromhouts atlas doorbladert, ziet ook wel enige overeenkomsten met de Historische fietsatlas van Eberhardt uit 2016. Daar is trouwens voor optimaal gebruiksgemak een uitvoerig plaatsnamenregister toegevoegd, en een volstrekt contemporaine bladwijzer voor de kaarten, wat het gevoel versterkt dat je werkelijk te maken hebt met oorspronkelijk, 19de eeuws kaartmateriaal. Ook voor wie niet fietst hartelijk aanbevolen dus: voor een historisch-cartografische expeditie door Nederland vanuit de leunstoel.
Bron: Artikel van Reinder Storm voor de Fietsersbond met hartelijke dank aan Reinder Storm, die ons toestemming gaf het artikel over te nemen op onze website.