Onbekende kaart van Groenlo ontdekt in Londen

In The National Archives in Londen blijkt zich een nog onbekende kaart van Groenlo te bevinden. De kaart is gemaakt tijdens de Tachtigjarige Oorlog, vermoedelijk kort na 1627.

Ontdekking

Een van onze leden, Yvette Hoitink, raadpleegde de online catalogus van The National Archives. Zij zocht op diverse geografische namen, waaronder Groenlo. Tot haar verrassing trof ze hierbij de volgende beschrijving van een kaart aan:

1 item extracted from a volume formerly held in the PRO library under the shelf mark Pamphlets Holland 1. Groenlo, Gelderland (now in the Netherlands). "Description of the siege of Grolle" (endorsement): plan showing the fortified town, lines of the besiegers, siege works, horses in fields around the town. Compass star. Endorsed: "For my L^d Conwey". The siege depicted may be that of 1617 by which the Dutch recaptured the town from the Spanish.

Bron: The National Archives Catalogue, MPF 1

Nieuwsgierig geworden, bestelde zij een scan van de kaart.

De kaart

De kaart toont Groenlo in de Tachtigjarige Oorlog, tijdens de belegering van 1627. De circumvallatielinie is goed te zien.

Een onbekende kaart?

De kaart komt niet voor in het boek ‘De vestingstad Grol in de kaart gekeken’ van de heer Joep van der Pluijm. De heer Van der Pluijm is een autoriteit op het gebied van kaarten van Groenlo en heeft over dat onderwerp in november 2006 een voordracht en rondleiding gegeven voor de studiekring. Navraag bij hem leerde dat het ook voor hem een onbekende kaart was.

Wie was de cartograaf?

Helaas is op dit moment nog niet bekend wie de maker van de kaart was. Het handschrift van de cartograaf is in het onderstaande detail te zien.

Mogelijk zijn er lezers van dit stuk die een idee hebben. Zij worden van harte uitgenodigd om contact op te nemen.

Reacties:

Geachte mevr. Hoitink,
De kaart van de belegering van Groenlo in 1627 die u in The National Archives te Londen hebt opgespoord was te Groenlo tot op heden niet bekend. Deze buitengewoon interessante kaart is ongetwijfeld een manuscriptkaart. TNA dateert de kaart op 1617 maar deze betreft onmiskenbaar de situatie van 1627. Vergelijking met de kaart van Claes Jansz. Visscher, die in mijn Topografisch Historische Atlas van Groenlo op pag. 125 staat afgedrukt doet het vermoeden ontstaan dat er enige relatie tussen beide kaarten is geweest.

Wellicht in de haast om de concurrentie voor te zijn bij het zo snel mogelijk na de verovering van Groenlo op de markt brengen van een kaart met die belegering, is van een volstrekt verkeerde plattegrond van de stad uitgegaan. Vóór 1614 was de vesting Grol vijfhoekig met bastions op die vijf hoekpunten. Achter de 2 meter dikke vestingmuur bevond zich een aarden wal. Die vesting was omgeven door een gracht waarin een aantal buitenwerken (ravelijnen). De beek De Slinge liep door de gracht.

Het Spaanse garnizoen heeft de vestingwerken na 1614 aanzienlijk gewijzigd en uitgebreid. De muren verdwenen onder hoge aarden wallen. De stad werd aan de noordoostzijde uitgebreid en daar werd een zesde bastion toegevoegd. De onregelmatige vijfhoekige vesting werd gewijzigd in een regelmatige zeshoek. De bestaande ravelijnen verdwenen en de beek De Slinge werd op enige afstand van de stad omgeleid.

De voorliggende kaart nu toont de vestingwerken van vóór 1614 met dien verstande dat in de lange noordoostzijde een zesde bastion is toegevoegd, dat daar nooit heeft gelegen. De ravelijnen zijn afwezig en ook De Slinge is hier reeds omgeleid. Daaruit ontstaat het vermoeden dat de tekenaar van deze kaart wel beschikte over informatie over die verbouwing, maar niet over een plattegrond daarvan en daarom gemakshalve van oudere kaarten is uitgegaan en daaraan het een en ander naar goeddunken heeft veranderd en toegevoegd.

Dat alles neemt niet weg dat de afgebeelde aanvalswerken en de weergegeven circumvallatielinie correct zijn weergegeven. Die bevatten details die ofwel afkomstig zijn van ter plaatse verzamelde gegevens ofwel zijn ontleend aan een gedetailleerde veldkaart van die belegering. De getekende aanvalswerken en circumvallatielinie kunnen een vergelijking met dezelfde details op de bij Blaeu gedrukte kaarten doorstaan. Zelfs komen hier nieuwe gegevens naar voren.

Er was tot op heden geen enkele kaart van 1627 bekend waarop de plaats van de mortieren is aangegeven van waaruit brandbommen richting de stad werden afgeschoten. Interessant zijn eveneens de ingetekende approches. Die hadden soms een breedte van wel 4 meter, zodat door deze loopgraven kanonnen veilig naar de aan de rand van de gracht te bouwen batterijen konden worden gebracht. Dwarsverbindingen (hier aangeduid met “Loopgraef”) konden dus smaller zijn. Steeds is bij de approches en de loopgraaf de plaats van de aarden wal aangegeven door een bredere streep.

Betreffende de circumvallatielinie valt het op dat hier nadrukkelijk sprake is van een “Dubbel trenschement” wat in overeenstemming is met recente waarneming bij het graven van een proefsleuf juist op de plaats waar die tekst in de kaart staat. Links onder is de omtrek van de linie beschreven. Die is hier nauwkeuriger omschreven dan voorheen bekend: “Den omganck des Legers is 12000 pas oft 3½ uijr gans, elcke uijr tot 1600 voet”. Ook hebben hier 3 van de 5 schansen een andere naam dan tot nu algemeen werd aanvaard.

Kortom waardevolle aanvullende informatie!

Groenlo, 2 maart 2007.
Joep van der Pluijm.