Geheimzinnige schans op Twickel

Wat is de verklaring voor de vijfhoek in een ontoegankelijk gebied langs de spoorlijn tussen Hengelo en Delden. Is het een oud verdedigingswerk uit de Tachtigjarige oorlog of geheel iets anders?

Wie op een gedetailleerde topografische kaart kijkt, ziet ten zuiden van de houtzaagmolen achter Hotel Carelshaven een langwerpige vijfhoek afgebeeld. Ook op de kaart van het Landgoed Twickel die in de Landgoedwinkel te koop is, staan twee dunne blauwe lijntjes, tussen de spoorlijn Delden – Hengelo en de Oelerbeek. Het is een terrein van ongeveer achthonderd meter lengte omgeven door brede en dubbele kaarsrechte sloten. In september 2009 was op de tentoonstelling ‘Twickel op de kaart’ o.a. een luchtfoto te zien waarop dit vijfhoekige terrein, dat sinds 1893 tot het grondgebied van Twickel behoort, ook duidelijk herkenbaar is. Wat is de functie van dit, inmiddels al tot ‘Pentagon’ benoemde terrein, geweest? Deze vraag is tot nog toe niet afdoende opgelost. Suggesties en theorieën zijn er echter wel. Deldenaar Dick Lohuis heeft er vele. Tijdens een gesprek toont hij een groot aantal kopieën van kaarten en luchtfoto’s die zijn verhaal ondersteunen.

Geometrische vorm

Als jongentje was Dick Lohuis al gefascineerd door dit gebied waar hij tientallen jaren geleden, tijdens zijn lange vakanties, door heen struinde. Maar pas toen hij het op luchtfoto zag viel hem de wel zeer regelmatige vorm op. Het valt ook voor een leek niet te ontkennen dat het op zijn minst merkwaardig is dat er zich in een behoorlijk ontoegankelijk gebied zo’n vreemde en in de natuur zelden voorkomende geometrische vorm bevindt. Wat zou dit geweest kunnen zijn?

Dick Lohuis oppert de theorie dat het wellicht een schans uit de tijd van de Tachtigjarige oorlog zou kunnen zijn. Stadhouder Frederik Hendrik bevrijdde in 1627 het oosten van wat later Nederland zou worden van het Spaanse juk. Vooral met het beleg van Groenlo behaalde hij de geschiedenisboekjes maar ook de Twentse steden zijn toen bevrijd van de Spaanse overheersers. Van het Grolsche beleg zijn in Engeland tekeningen bewaard gebleven waaruit blijkt dat er om de stad in slechts een week tijd door 25.000 man een verdedigingscirkel werd opgeworpen waarin ook enkele schansen waren opgenomen. Het zou dus zou kunnen zijn dat de vijfhoek, waarvan de oppervlakte overigens overeenkomt met de vestingsteden Groenlo en Bourtange, een schans is geweest bij het beleg van Delden. De afstand tot het stadje komt ongeveer overeen met het schootsveld in die tijd. Ook bij Goor, één van de 8 Twentse steden, heeft een dergelijke schans gelegen.

Landweer

Volgens Dick Lohuis stond in de buurt van de vijfhoek vroeger de boerderij De Prins, die twee keer verplaatst zou zijn en nu ten zuiden van het kanaal aan de Oelersteeg ligt. Heeft de naam van de boerderij iets met de Prins van Oranje te maken? Ook bij de Twickelboerderij Morsegoor ziet hij tekenen in het veld die zouden kunnen duiden op verdedigingswerken. Vastgesteld is in ieder geval wel dat het rechte dijkje dat vanaf de meest oostelijke punt van de vijfhoek naar het zuidoosten wegloopt een oude landweer is. Deze dijk loopt vrijwel evenwijdig aan de Breemarsweg en zou verband kunnen houden met de oude verbinding van Delden naar Enschede. De landweer vormde de grens tussen de Marke Woolde en de Marke Oele Woolderzijde.
Provinciaal archeoloog Hans Oude Rengerink heeft destijds al eens onderzoek gedaan maar het is duidelijk dat er meer en diepgaander  onderzoek nodig is om verder uitsluitsel te kunnen krijgen.  

Reeën

In 1893 kwam het vijfhoekige stuk grond in handen van R.F. baron van Heeckeren van Wassenaer, die het aankocht als onderdeel van het ter veiling gebrachte terrein van Mr. Essink te Oldenzaal. In de koopakte staat het omschreven als een perceel bestaande uit hooiland, eikenhakhout en water. Uit de bij de akte bewaard gebleven brieven blijkt, dat het hakhout op wallen stond.     
Het perceel ligt in een tamelijk ontoegankelijk gebied en grenst direct aan de spoorlijn Delden-Hengelo. Er liggen geen paden in het gebied. Het heeft ook weinig zin er naar toe te gaan want door het dichte struikgewas ontbreekt het overzicht. Bovendien is de kans groot dat bezoekers reeën verstoren die zich hier graag terug trekken. Vele zijn al slachtoffer geworden van een voorbij snellende trein.

Wordt vervolgd?

Bron: Bovenstaand artikel werd met toestemming van de auteur Jan Willem van Beusekom overgenomen uit het Twickelblad, jaargang 19, zomer 2010.

Eventuele reacties via onze website zullen worden doorgestuurd naar de redactie van het Twickelblad.

Bron: Huisarchief Twickel, inv.nr. 4564/1.

Meer informatie over Twickel

• Website van de Stichting Twickel
• Website van de Vereniging Vrienden van Twickel