In de nieuwsbrief van januari 2022 van het Historische Centrum Overijssel/Colectie Overijssel staat een interessant artikel van Ester Smit over de kaart van Nicolaas ten Have.
In 1639 besloten de Ridderschap en Steden van Overijssel (kort gezegd een soort voorloper van de Provinciale Staten) om een kaart van de provincie te laten maken. De aanleiding hiervoor was een grensgeschil tussen de Twentse drost (een soort bestuurder) en de eigenaar van een Drents landgoed bij Steenwijk. De landkaart moest perfect zijn.
De kaarten maker Nicolaas ten Have
De Zwollenaar Nicolaas ten Have (1604-1650), die bij de hoogleraar Snellius (1580-1626) landmeet- en wiskunde had gestudeerd, kreeg de opdracht om een perfecte kaart te maken. De 35-jarige Nicolaas begon waarschijnlijk samen met een paar medewerkers met het karteerwerk. Hij was een paar jaar eerder (1636) getrouwd met de Zwolse Helena van Steen. Het jaar ervoor was hij benoemd tot conrector van de Latijnse School in Zwolle.
Waarom de Ridderschap en Steden hem aanwezen om de kaart te maken weten we niet precies, maar aangenomen wordt omdat hij landmeetkunde had gestudeerd in Leiden. Het karteerwerk was binnen vijf jaar klaar.
Alle gegevens werden op vier koperplaten gegraveerd door een plaatsnijder in Amsterdam, Evert Hamersfelt. De belettering werd verzorgd door Gerard Coeck, eveneens in Amsterdam. In 1648 was de kaart klaar. Vierbladig, met het idee deze op te plakken en aan de wand te hangen.
Hoe de kaart precies tot stand is gekomen staat in de Overijssels Historische Bijdragen, te vinden op Archieven.nl.
Reuze-atlas
Een origineel van de kaart van Ten Have uit 1648 is in Nederland niet bewaard gebleven, wel de latere uitgaven van andere kaartmakers. Hierover is een heel interessant boek verschenen ‘Een perfecte Lantcaerte van Overijssel’, door C. M. Hogenstijn. Drie kaarten van ten Have zijn bewaard gebleven in zogeheten reuze-atlassen. Eén reuze-atlas ligt in de Staatsbibliotheek te Berlijn (SBB). Prins Maurits van Nassau-Siegen (niet te verwarren met zijn neef en naamgenoot, zoon van Willem van Oranje) wilde met een geschenk zijn vriend en leenheer, Friedrich Wilhelm, de keurvorst van Brandenburg (nabij Berlijn) plezieren. In 1663 liet hij allemaal grote wandkaarten inbinden in een atlas. Een van die kaarten is de kaart van Overijssel van Nicolaas ten Have uit 1648.
De reuze-atlas is (opengeslagen) 170 x 220 centimeter groot, en weegt 125 kilo. In Berlijn hebben ze alle kaarten gedigitaliseerd. Op navraag sturen ze de scan toe.
De eerste als laatste
Bovenstaand artikel werd geschreven door Ester Smit, kaartbeheerder van het Historisch Centrum Overijssel te Zwolle. Zij noemde haar artikel “De eerste als laatste”. De kaart van Nicolaas ten Have was de eerste kaart van Overijssel en bovenstaand artikel was de laatste kaart, die Ester als kaartbeheerder HCO beschreef. Zij vertrekt naar het BHIC in Den Bosch.
Wij wensen haar als Studiekring Historische Cartografie veel succes in de nieuwe baan en hopen ook in de toekomst nog veel mooie artikelen van haar te mogen lezen!
Bron: Nieuwsbrief Historische Centrum Overijssel/collectie-Overijssel