Bijna twaalf kilo weegt de historische atlas van Ferraris, die zojuist in facsimile is uitgegeven door de Koninklijke Bibliotheek van België. Het boekwerk telt 608 pagina’s en is 40 bij 50 centimeter groot. De 275 kaarten van De Ferraris uit 1777 tonen een gebied dat grotendeels samenvalt met het huidige grondgebied van België.
Beschrijving van de atlas
De ‘Carte de Ferraris’, zoals de officiële benaming luidt, zijn een verzameling van 275 uiterst gedetailleerde topografische kaarten van de Oostenrijkse Nederlanden. Zij kwamen tussen 1771 en 1778 tot stand onder leiding van Joseph de Ferraris, generaal bij de Oostenrijkse artillerie, veldmaarschalk in de Oostenrijkse Nederlanden.
De Oostenrijkse regering en gouverneur Karel van Lotharingen hechtten vanuit militaire overwegingen, veel belang aan cartografie. Daarom liet men Ferraris in 1767-1768 een topografische kaart van het Zoniënwoud en omgeving maken, alsook een kaart van het domein van Mariemont. Door deze twee domeinen te laten opmeten deed Ferraris interessante ervaring op. Die benutte hij vanaf 1769 toen hij de landvoogd voorstelde een kaart te maken van de volledige Oostenrijkse Nederlanden aangevuld met het Prinsbisdom Luik, naar het voorbeeld van de nieuwe kaart van Frankrijk onder leiding van César François Cassini de Thury.
Tussen 1771 en 1778 leidde hij op last van keizerin Maria Theresia en keizer Jozef II het opstellen van de zogeheten Kabinetskaart (Carte-de-Cabinet) van de Oostenrijkse Nederlanden, aan de hand van opmetingen en waarnemingen ter plaatse. Die werden uitgevoerd door artilleristen van de “Ecole des mathématiques du corps d’artillerie des Pays-Bas autrichiens de Malines”. De gebruikte schaal was 1:11.520 (vgl. de hedendaagse stafkaarten van het Nationaal Geografisch Instituut zijn op schaal 1:10.000, 1:25.000 en 1:50.000 beschikbaar).
De operatie vond na zes jaar zijn neerslag in 275 kaarten van 0,90 × 1,40 m, met de hand getekend en ingekleurd. Elk gebouw (boerderij, kerk, kasteel, molen), rivieren, bossen zelfs hagen, poelen of grachten tot een galg toe, is daarbij vastgelegd. Men vindt er de parochienamen en gehuchten terug die later na de industriële revolutie de gemeentenamen worden. Daarbij zijn deze kaarten voorzien van twaalf delen handgeschreven commentaar in het Frans, over economisch en vooral militair nut (waterlopen, bruggen, bossen en mogelijkheden voor inkwartiering). Deze kennis vergemakkelijkte militaire operaties op het terrein wanneer men met een leger van soldaten en paarden door het landschap trok om steden te belegeren en gaf informatie over bivak- en bevoorradingsplaatsen.
Online raadplegen
De atlas van De Ferraris is online te raadplegen op de website van de Koninklijke Bibliotheek België.
De uitgave
‘De Grote Atlas van Ferraris’ is een gezamenlijke uitgave van uitgeverij Lannoo, het Nationaal Geografisch Instituut en de Koninklijke Bibliotheek van België. De prijs is €129 tot 1 juli 2009, daarna €150. ISBN: 978-90-209-8138-4.
U kunt de atlas bestellen bij de webshop van Uitgeverij Lannoo of bij Bol.com.
Tip: Via de website van Amazon kan het boek besteld worden voor $146 (circa €100): Koop de Atlas Ferraris bij Amazon.com.
Meer informatie
- De Ferrari onder de atlassen (De Standaard)
- Carte de Ferraris (Wikipedia)
- Joseph de Ferraris (Wikipedia)
- Online raadplegen van de atlas (Koninklijke Bibliotheek België)
- Attenderen voor de herdruk (Lannoo)