Na maandenlange onderhandelingen en overleg is nu daadwerkelijk een begin gemaakt met de restauratie van de Atlas der Neederlanden uit de Bijzondere Collectie van de Universiteit in Amsterdam.Op 19 januari 2011 is restaurator-in-opleiding Judith Geerts begonnen met de eerste grote schoonmaak.
De eerste echte conserverende behandeling voor de Atlas begint met een grondige droge poets.
Kijk voor meer details over de schoonmaak en het vervolg van de restauratie op het weblog door Hannah van Herk
Het blog volgt niet alleen de restauratie van de oude kaarten, maar geeft ook uitleg over wat er op een aantal kaarten eigenlijk allemaal te zien is.
De Atlas der Neederlanden
De Atlas der Neederlanden (‘AdN’) is een verzameling oude kaarten van Nederland, gemaakt tussen 1650 en 1815, verzameld en ingebonden in negen boeken (zoals wij nu soms jaargangen tijdschriften inbinden). Het is de meest complete verzameling van oude kaarten van Nederland, en een uniek cultuurhistorisch monument, sinds mensenheugenis in bezit van de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam en is een van de topstukken in deze collectie. De AdN is een zg. factice atlas: de kaartencollectie van een (vooralsnog onbekende) verzamelaar, ingebonden in negen banden.
Waarom is de Atlas der Neederlanden zo speciaal?
De AdN is om verschillende redenen bijzonder:
– Alle belangrijke topografische kaarten van het huidige Nederlandse territorium uit de periode ca. 1650-1815 zijn erin vertegenwoordigd. De AdN bevat 617 kaarten, die samen een vrijwel volledig beeld geven van het Nederlandse landschap in die periode.
– De verzameling bevat een aantal unieke kaarten, gedrukt en in handschrift, waarvan er geen tweede bestaat.
– Het fenomeen factice atlas is inmiddels zeldzaam. Was het in de 18e en 19e eeuw niet ongebruikelijk om allerlei kaarten in te binden tot boeken, tegenwoordig is dit soort atlassen meestal weer uit elkaar gehaald. De AdN is echter in boekvorm bewaard gebleven en is daarmee een bijzonder voorbeeld van een intact gebleven vroeg-negentiende eeuwse kaartencollectie.
Waarom moet de Atlas der Neederlanden nu gerestaureerd worden?
De toestand van de AdN is al jaren zorgelijk. Jan Werner, conservator van de afdeling Bijzondere Collecties, is daarom sinds begin 2010 een project gestart om de AdN te restaureren en te digitaliseren. Bij voltooiing van dit project in 2013 zal een belangrijk onderzoeksobject in oude glorie hersteld zijn, de conservering ervan voor lange tijd veiliggesteld, de inhoud in detail digitaal vastgelegd en gearchiveerd, de beelden via internet optimaal zichtbaar en toegankelijk gemaakt.
En als pièce de résistance zal de de Atlas der Neederlanden in 2013 schitteren in een tentoonstelling over het Nederlandse landschap.
Maar voor het zover is, is er nog een lange weg te gaan. Jan Werner (conservator Bijzondere Collecties UvA) en Ellen Borger (projectleider Atlas der Neederlanden) buigen zich voor het eerst samen over de Atlas – hier de kop van Noordholland.
Atlas te bewonderen op studiedag
Op 26 november 2010 organiseerde de GIN-Werkgroep voor de Geschiedenis van de Kartografie in samenwerking met de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam een speciale studiedag rond de Atlas der Neederlanden.
Drie leden van de Studiekring Historische Cartografie waren op deze studiedag aanwezig. De deelnemers van de studiedag mochten aan het eind van de dag in de regentenkamer een blik werpen op de Atlas der Nederlanden. Het was uniek dat de Atlas niet in een vitrine lag, maar gewoon op diverse tafels bewonderd kon worden. Alle negen delen waren aanwezig.
Goed kon men zien hoe slecht de staat van de atlas was. Veel grote kaarten moesten meerdere keren, zowel verticaal als horizontaal, gevouwen worden. Dit was in het verleden niet altijd correct gebeurd, hetgeen resulteerde in valse vouwen en zelfs scheuring van de kaarten. Het was prachtig om met eigen ogen de mooie gravures te bekijken en te zien hoe schitterend de kaarten ingekleurd en soms van bladgoud voorzien zijn.
Bron: Emailbericht van Hannie van Herk, weblog Atlas der Neederlanden en eigen ervaring op studiedag.
Foto’s: Huisfotograaf van de Bijzondere Collecties, Universiteit Amsterdam